Het onderzoek | Jeugdhulp bij de huisarts

De uitkomsten van dit onderzoek kunt u lezen in het rapport: Jeugdhulp bij de huisarts. Hieronder leest u de samenvatting.

Klik hier voor volledig rapport

Werkwijze Jeugdhulp bij de Huisarts

Met het onderzoek ‘Jeugdhulp bij de Huisarts’ hebben Accare, Molendrift en Karakter samengewerkt om op grote schaal gegevens te verzamelen over functies waarin jeugdhulp wordt ingezet in de huisartsenpraktijk. Aan het onderzoek deden 51 professionals mee die werken als Praktijk Ondersteuner Huisartsen Jeugd (POH Jeugd), Specialistisch Ondersteuner Huisartsenzorg Jeugd-GGZ (SOH-JGGZ) of Ondersteuner Jeugd en Gezin (OJG). In dit rapport gebruiken we voor deze functies de gezamenlijke naam Praktijkondersteuner Jeugd. De deelnemende Praktijkondersteuners Jeugd registreerden geanonimiseerde data over 2439 cliëntentrajecten via een uniform registratiebestand. Ook verzamelden we de successen en knelpunten die 51 betrokkenen (o.a. Praktijkondersteuners Jeugd, huisartsen, gebiedsteams, gemeenten) zijn tegengekomen, en de ervaringen van 181 jeugdigen en ouders. Met deze gegevens wilden we leren over de functie van Praktijkondersteuner Jeugd: welke kenmerken heeft de functie in de praktijk, wat zijn de resultaten van de inzet van de Praktijkondersteuner Jeugd en wat zijn de ervaringen van betrokken professionals en cliënten? Op basis daarvan doen we aanbevelingen om de functie van Praktijkondersteuner Jeugd verder te ontwikkelen.

Hulp door de POH Jeugd en Gezin

De Praktijkondersteuner Jeugd ziet een brede variatie aan problemen van jeugdigen, met als doel te zorgen dat zij de juiste hulp krijgen. De ouder(s) en de jeugdige zelf nemen vaak het initiatief tot het zoeken van hulp. Het merendeel van de hulpvragen heeft betrekking op het psychosociaal functioneren van de jeugdige, zoals emotionele problemen (zoals angst-, stemmings- en verwerkingsproblematiek en teruggetrokken gedrag) en gedragsproblemen (zoals druk en impulsief gedrag, problemen met aandacht en hyperactiviteit en impulsbeheersing, of opstandig en antisociaal gedrag). Daarnaast komen ouders met vragen die te maken hebben met het gezin of de opvoeding,

Van de jeugdigen die de Praktijkondersteuner Jeugd ziet, wordt 41% door hen zelf geholpen zonder dat het tot een verwijzing komt. Deze cliënttrajecten zijn vrijwel altijd weinig intensief en kortdurend. Belangrijk in het werk van de Praktijkondersteuner Jeugd blijkt vraagverheldering (triage en screening). Verder blijkt dat de Praktijkondersteuner vaak psycho-educatie, ondersteunende gesprekken bij psychosociale problemen, opvoedondersteuning en bemiddeling of begeleiding bij verwijzing toepast.

Bij 47% van de trajecten verwijst de Praktijkondersteuner Jeugd ouders en jeugdigen door naar passende hulp. Daarnaast wordt de Praktijkondersteuner Jeugd in 12% van de trajecten ingezet om een wachttijd te overbruggen, werkt deze samen met al eerder ingezette hulpverleners, of is hulp door de Praktijkondersteuner Jeugd bedoeld als tijdelijke intensivering van een lopend hulptraject. De Praktijkondersteuner Jeugd verwijst het vaakst naar Specialistische Jeugd-GGZ/GGZ, maar ook regelmatig naar Generalistische basis-GGZ of een CJG, wijk-of gebiedsteam (45%, 16% en 12% van de verwijzingen).

Successen van de POH Jeugd en Gezin

Uit dit onderzoek blijkt dat de functie van Praktijkondersteuner Jeugd op verschillende manieren toegevoegde waarde heeft bij problemen rondom opgroeien, gedrag en opvoeden. Praktijkondersteuners Jeugd, huisartsen, medewerkers van het CJG, wijk- of gebiedsteam, beleidsambtenaren van gemeenten, jeugdigen en ouders zijn over het algemeen positief over de ondersteuning. De laagdrempelige aard van de functie wordt gezien als een belangrijke succesfactor van de Praktijkondersteuner Jeugd. De huisartsenpraktijk biedt een vertrouwde omgeving, dichtbij huis, waardoor de drempel voor het zoeken van hulp lager is. Soms ook voor gezinnen die eerder niet voor hulp open stonden.

Een ander veelgenoemd succes is dat de kwaliteit van de zorg verbeterd is doordat jeugdigen sneller hulp krijgen. Ook vinden zij het aanbod voor kortdurende en/of lichte zorg voor jeugdigen verbeterd. De triage is volgens de betrokkenen verbeterd doordat de Praktijkondersteuner Jeugd een betere inschatting maakt van de problematiek van de jeugdige dan de huisarts. Verder zien de betrokkenen in de praktijk dat er meer ingezet wordt op preventie: eerder en sneller hulp bieden om verergering te voorkomen. Hun inschatting is dat dit alles ertoe leidt dat verwijzingen naar de Specialistische Jeugd-GGZ (SGGZ) beter onderbouwd en meer doordacht zijn.

Minder verwijzen?

We hebben geprobeerd om het idee dat de inzet van de Praktijkondersteuner Jeugd leidt tot minder onnodige verwijzingen naar de SGGZ te staven: heeft de Praktijkondersteuner Jeugd nu bij 41% van de jeugdigen een verwijzing voorkomen? Wij denken dat die conclusie op basis van de huidige data niet getrokken kan worden om de volgende redenen. Op dit moment zijn niet de juiste data beschikbaar om een vergelijking mogelijk te maken van verwijsstromen tussen huisartsenpraktijken met en zonder een Praktijkondersteuner Jeugd. De huidige registraties (zowel aan de kant van gemeenten als bij de huisartsen) moeten aanzienlijk aangescherpt worden om een dergelijke analyse mogelijk te maken. Daarnaast voorkomt nieuw aanbod niet alleen onnodige zorg, het creëert mogelijk ook een nieuwe vraag. De laagdrempeligheid van de Praktijkondersteuner Jeugd zorgt er mogelijk voor dat bepaalde jeugdigen hulp krijgen, die dat eerder niet kregen. Dit kunnen zowel jeugdigen met lichtere als jeugdigen met zwaardere problematiek zijn. De grootte van dat mogelijk toegenomen bereik is nu onduidelijk, en moeilijk te onderzoeken.

Zorgen voor effectieve, vroege hulp

Verschillende bronnen in de literatuur laten zien dat als in een vroeg stadium effectieve hulp wordt ingezet dit escalatie van problemen kan voorkomen en kan zorgen voor individuele en maatschappelijke gezondheidswinst op latere leeftijd. Door ervoor te zorgen dat de Praktijkondersteuner Jeugd vroeg effectieve hulp biedt, kunnen we er dus voor zorgen dat kortdurende trajecten ook op langere termijn effectief zijn. Met andere woorden: alleen met de juiste hulp worden jeugdigen niet alsnog verwezen of zijn toekomstige problemen te voorkomen. De resultaten van dit onderzoek bieden verschillende aanknopingspunten om de effectiviteit van de Praktijkondersteuner Jeugd te optimaliseren:

Juiste Competenties

Het is belangrijk dat de Praktijkondersteuner Jeugd beschikt over de juiste competenties om in te schatten of verwijzing noodzakelijk is of dat hij of zij zelf kortdurende hulp kan verlenen. Gezien de aard van de hulpvragen waarmee de Praktijkondersteuner Jeugd te maken krijgt, is specifieke expertise op het gebied van Jeugd GGZ problemen noodzakelijk. De POH moet een goede inschatting kunnen maken van de ernst en de complexiteit van de problemen, de mate van belemmering in het dagelijks leven en eventuele risico’s. De Praktijkondersteuners Jeugd in dit onderzoek zijn hoog opgeleid (HBO, WO en WO+) en hebben relatief veel ervaring. Toch kan het ook voor hen zinvol zijn om te werken met een meer gestandaardiseerd instrumentarium om keuzes te onderbouwen.

Daarnaast is van belang dat de Praktijkondersteuner Jeugd bekend is met de richtlijnen voor de meest voorkomende Jeugd GGZ-problematiek om te kunnen bepalen wat passende zorg is.

Positioneren van de functie

De laagdrempelige positionering van de Praktijkondersteuner Jeugd in de huisartsenpraktijk wordt gezien als een belangrijke succesfactor. Voor jeugdigen en ouders is de huisartsenpraktijk een relatief vertrouwde omgeving, dichtbij huis, waardoor zij de Praktijkondersteuner Jeugd associëren met het vertrouwen in het beroepsgeheim en de deskundigheid van de huisarts. In evaluatiegesprekken kwamen voorbeelden ter sprake van jeugdigen/gezinnen die niet open stonden voor hulp maar die door deze laagdrempelige voorziening nu wel langzaam hulp toelaten.

In dit onderzoek is ook de OJG vertegenwoordigd, een functie die zowel gepositioneerd is in de huisartsenpraktijk als in het basisteam van de gemeente (CJG, wijk- of gebiedsteam). Deze opzet heeft een extra positief effect op de verbinding met en het verwijzingen naar het CJG/wijk- en of gebiedsteam. Het op deze manier positioneren van de functie van Praktijkondersteuner Jeugd blijkt in de praktijk echter complex. Het meest genoemde knelpunt is het gebrek aan een duidelijke werkwijze in het rapporteren van en omgaan met cliëntgegevens. Daarmee samenhangend zijn ook onduidelijkheden rondom aansprakelijkheid en/of verantwoordelijkheid genoemd.

Kaders van de functie

Voor de (constante) kwaliteit van hulp is het belangrijk om functiekaders te ontwikkelen. Waar in de startfase elke Praktijkondersteuner Jeugd zelf een invulling heeft gegeven aan de functie, is er nu behoefte aan kaders van wat wel en niet onder deze vorm van zorg valt. In de verdere ontwikkeling van deze functie is het van belang dat waar wordt gekozen voor behandeling, ook bij deze vorm van zorg evidence based interventies worden ingezet.

Opleiden, bijscholen en intervisie

In een autonome, nieuwe functie zoals die van Praktijkondersteuner Jeugd is het goed organiseren van opleiding, intervisie en (bij)scholing extra van belang. De detachering van een Praktijkondersteuner Jeugd door een organisatie in de jeugdhulp biedt het voordeel dat deze organisatie toegang biedt tot de benodigde kennis en de kennisinfrastructuur om de benodigde kennis up to date te houden. Daarnaast is verbinding met andere Praktijkondersteuners Jeugd die lokaal werkzaam zijn van belang.

Zorgen voor de juiste randvoorwaarden

Een belangrijk aandachtspunt in de functie van Praktijkondersteuner Jeugd is het zorgen voor een duidelijke werkwijze in het rapporteren van en/of omgaan met gegevens/privacy, zeker als hij of zij ook werkzaam is een CJG, wijk- of gebiedsteam. Daarmee samenhangend zijn er ook rondom aansprakelijkheid/verantwoordelijkheid onduidelijkheden. Het beleid dat hiervoor van tevoren was opgesteld, werkt in de praktijk niet altijd goed.

Op het oog vrij simpele randvoorwaarden blijken erg belangrijk voor een adequate uitvoering van het werk van een Praktijkondersteuner Jeugd. De belangrijkste daarvan is om per huisartsenpraktijk genoeg tijd te hebben om te kunnen overleggen met de huisarts en om te kunnen investeren in de netwerktaak. Verschillende Praktijkondersteuners Jeugd werken bij meerdere huisartsenpraktijken, met elk verschillende werkplekken en verschillende werkwijzen. Dat maakt dat het onderhouden van contacten en het houden van overzicht hen veel inzet en tijd kost.

Investeren in de netwerkfunctie

De resultaten laten zien dat er voor de Praktijkondersteuner Jeugd kansen liggen voor het versterken van de verbinding met het bredere netwerk (zoals het CJG, wijk- of gebiedsteam) als in deze functie professionals worden ingezet met inzicht in dat netwerk en tijd om te investeren en behouden van ervan. Kennis van de lokale zorgkaart of het lokale zorgnetwerk is ook belangrijk om goed te kunnen beoordelen waar een jeugdige en zijn of haar ouders het best en het snelst geholpen kunnen worden. Dat kan ervoor zorgen dat meer jeugdigen in de eerste lijn geholpen kunnen worden. Ook lijkt ruime ervaring in de jeugdhulp te zorgen voor meer overleg en samenwerking met het lokale netwerk.

Laagdrempeligheid in stand houden

Laagdrempeligheid wordt genoemd als een van de grootste successen van de Praktijkondersteuner Jeugd. Alle betrokkenen, zowel cliënten als professionals noemen dit voordeel. Wachtlijsten in de SGGZ belemmeren de uitstroom van cliënten van de Praktijkondersteuner Jeugd naar de SGGZ, met het risico op het ontstaan van wachttijd bij de praktijkondersteuner. Wanneer hierdoor wachttijden ontstaan bij de Praktijkondersteuner Jeugd tast dat één van de meest genoemde successen van de functie aan.

Vervolg Jeugdhulp bij de Huisarts

Natuurlijk blijft dit onderwerp ons bezighouden. Daarom werken we verder aan dit thema in verschillende vervolgprojecten. Ten eerste schrijven we wetenschappelijke artikelen waarin de reeds verzamelde data verder wordt uitgediept. Daarnaast willen we aanvullend onderzoek doen waarin we kijken wat er op langere termijn gebeurt met jeugdigen die bij de Praktijkondersteuner Jeugd zijn geweest. We doen verslag van nieuwe ontwikkelen rondom Jeugdhulp bij de Huisarts op de website van het onderzoek: www.jeugdhulpbijdehuisarts.nl.

Het rapport